Inleiding
De gemeente Soest bestaat uit twee dorpen die beide een bijzondere ontstaans- en ontwikkelgeschiedenis kennen. Het dorp Soest is ontstaan op een kruispunt van enkele landschapstypen, die tezamen de ideale voedingsbodem vormden voor een agrarisch bestaan. Rondom een geïsoleerde stuwwalheuvel van de Utrechtse Heuvelrug (de Soester Eng) ontwikkelden zich vanaf grofweg het jaar 1000 na Christus enkele buurtschappen, die in de loop van de tijd aan elkaar groeiden. De Eng werd door de inwoners van Soest niet alleen ruimtelijk, maar ook mentaal omarmd en is tot op de dag van vandaag een open en groen hart van het dorp. Het ontstaan en de ontwikkeling van Soesterberg, de tweede kern van de gemeente, hangen nauw samen met de aanleg van een kaarsrechte weg door een uitgestrekt heidegebied halverwege de zeventiende eeuw en de komst van (militaire) instellingen en een vliegbasis aan het begin van de twintigste eeuw.
Naar de ontstaans- en ontwikkelgeschiedenis van Soest is al veel onderzoek verricht. In diverse onderzoeken en publicaties ligt de nadruk vooral op de periode tot 1940. Voorbeelden zijn het tussen 1988 en 1992 landelijk uitgevoerde Monumenten Inventarisatie Project (MIP) (en de hierop gebaseerde publicatie Soest. Geschiedenis en Architectuur door Hans Lägers en Michiel Kruidenier (2006)) en de publicaties Soest, Hees en De Birkt van de achtste tot de zeventiende eeuw door Jan en Jos Hilhorst (2001), Soest in de zeventiende en achttiende eeuw door Gérard Derks en Mieke Heurneman (2010) en Wegh der Weegen. De ontwikkeling van de Amersfoortseweg 1647-2010 door Jaap Evert Abrahamse en Roland Blijdenstijn (2011).
In 2014 hebben cultuurhistorisch onderzoeks- / adviesbureau RAAP en architectuurhistoricus Leon van Meijel een cultuurhistorische waardenkaart van de gemeente Soest opgesteld, getiteld Tussen Eem en Heuvelrug. De uitvraag was destijds vooral gebieds- en cultuurlandschappelijk gericht. Stedenbouwkunde en bouwkunst zijn in het onderzoek alleen op hoofdlijnen meegenomen, maar waren geen studieobject op zichzelf. De cultuurhistorische waardenkaart biedt hierdoor onvoldoende informatie om cultuurhistorische waarden conform de in 2024 in werking getreden Omgevingswet op te kunnen nemen in het omgevingsplan, in omgevingsprogramma’s en bestemmingsplannen.
Om de leemte te vullen, heeft de gemeente Soest architect en architectuurhistoricus Leon Sebregts gevraagd aanvullend onderzoek te doen naar de stedenbouw en bouwkunst in de gemeente. Speciale aandacht gaat hierbij uit naar de naoorlogse ontwikkelingen, die tot nu toe onderbelicht zijn gebleven, maar anno 2024 het karakter van Soest mede bepalen.
